Chính quyền Trump đã tăng cường sự đối đầu với Bắc Kinh trong tuần này, yêu cầu lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston đóng cửa vì lo ngại về gián điệp kinh tế.

Đây là bước mới nhất của một vòng xoáy xuống trong mối quan hệ giữa hai cường quốc kinh tế, đang chìm xuống mức thấp nhất trong nhiều thập niên.

Phóng viên Barbara Plett Usher của BBC xem xét động lực - và hậu quả tiềm tàng - của cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc này.

Hoa Kỳ không phải là chưa từng đóng cửa một tòa lãnh sự nước ngoài, nhưng đó là một bước hiếm hoi và đầy kịch tính, một tình huống căng thẳng khó giãn ra. Bị đóng cửa à một lãnh sự quán, chứ không phải là một đại sứ quán, vì vậy cơ sở này không chịu trách nhiệm về chính sách. Nhưng tòa lãnh sự đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo thuận lợi cho thương mại và tiếp cận.

Động thái này gây ra sự trả đũa từ Bắc Kinh: họ ra lệnh cho Hoa Kỳ đóng cửa lãnh sự quán của Hoa Kỳ ở Thành Đô phía tây Trung Quốc, giáng một đòn mạnh vào cơ sở hạ tầng ngoại giao, kênh liên lạc giữa hai nước.

Đây có lẽ là phát triển quan trọng nhất trong suy giảm quan hệ trong những tháng qua, bao gồm hạn chế Visa, các quy tắc mới về du lịch ngoại giao và trục xuất phóng viên nước ngoài. Cả hai bên đã áp đặt các biện pháp ăn miếng trả miếng, nhưng chính Hoa Kỳ đã chủ yếu thúc đẩy chu kỳ đối đầu mới nhất này.

Một người Singapore thừa nhận là gián điệp Trung Quốc tại Mỹ

Trung Quốc yêu cầu đóng cửa lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Thành Đô

Vì sao Mỹ ra lệnh cho TQ đóng cửa lãnh sự quán Houston?

Giới chức cao cấp chính quyền Hoa Kỳ mô tả lãnh sự quán Houston là "một trong những tội phạm tồi tệ nhất" trong các hoạt động gián điệp kinh tế và ảnh hưởng, mà họ nói đang xảy ra tại tất cả các cơ sở ngoại giao của Trung Quốc.

Ít nhiều thì hoạt động gián điệp nhất định được cho là xảy ra tại mọi lãnh sự nước ngoài, nhưng các quan chức Hoa Kỳ cho biết hoạt động ở Texas đã vượt qua mức có thể chấp nhận được, và họ muốn gửi một thông điệp mạnh mẽ rằng điều này sẽ không được dung thứ.

Quyết định đưa ra "hành động quyết liệt" hơn để chống Trung Quốc và "làm gián đoạn" hoạt động của nước này trùng với bài phát biểu đầu tháng của Giám đốc FBI Christopher Wray.

Ông Wray nói rằng mối đe dọa của Trung Quốc với lợi ích của Mỹ đã tăng tốc ồ ạt trong thập niên qua, lưu ý rằng ông phải mở một cuộc điều tra phản gián mới liên quan đến Trung Quốc cứ sau mỗi 10 giờ.

Bắc Kinh thường xuyên phủ nhận những cáo buộc này và trong trường hợp Houston, gọi chúng là "lời vu khống độc hại".

Giới chỉ trích cách tiếp cận của chính quyền Trump tỏ ra nghi ngờ giá trị việc đóng cửa lãnh sự quán Houston và thời điểm của động thái này.

"Nó có cảm giác giống như một hành vi đánh lạc hướng," ông Daniel Russel, người từng là quan chức hàng đầu châu Á của Bộ Ngoại giao dưới thời Tổng thống Barack Obama, cho rằng đây ít nhất là một phần của nỗ lực đánh lạc hướng quần chúng khỏi những rắc rối chính trị của Tổng thống Donald Trump trước cuộc bầu cử tháng 11.

Thương chiến Mỹ - Trung: TQ "Đàm thì đàm, chiến thì chiến"

Thương chiến Mỹ-Trung: 'Chúng ta đều phải trả giá'

Có và không.

"Có" bởi vì ông Trump chỉ gần đây mới hoàn toàn chấp nhận chiến dịch chống Trung Quốc mà các chiến lược gia của ông cảm thấy sẽ gây được tiếng vang với cử tri. Nó dựa trên quan điểm dân tộc chủ nghĩa năm 2016 của ông về việc trở nên cứng rắn với một Trung Quốc đã "xé toạc Hoa Kỳ".

Nhưng nó cũng thêm một đổ lỗi nặng nề đối với cách Bắc Kinh xử lý sự bùng phát của virus corona khi tỷ tệ ủng hộ của tổng thống về phản ứng của chính mình trong việc quản lý đại dịch virus corona ở Mỹ. Thông điệp là Trung Quốc chịu trách nhiệm cho vụ lộn xộn Covid ở nước này chứ không phải ông ta.

"Không" bởi vì những người cứng rắn trong chính quyền của ông Trump, như ngoại trưởng Pompeo, đã nhiều lần thúc giục Washington cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh và đặt nền móng cho cách tiếp cận như vậy. Tổng thống đã dùng giằng giữa lời khuyên đó và mong muốn theo đuổi một thỏa thuận thương mại và phát triển một "tình bạn" với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình của riêng mình.

Việc đóng cửa lãnh sự quán cho thấy rằng những quan chức có khuyh hướng chống Trung Quốc đã chiếm thế thượng phong, được hỗ trợ bởi sự tức giận thực sự ở Washington trước sự thiếu minh bạch của chính phủ Trung Quốc về một loại virus đã gây ra thảm họa toàn cầu.

Tình hình khá tệ - quan hệ đang ở điểm thấp nhất kể từ khi Tổng thống Richard Nixon chuyển sang bình thường hóa quan hệ với đất nước cộng sản vào năm 1972. Và cả hai đều phải nhận một phần lỗi.

Căng thẳng Mỹ-Trung bắt đầu kể từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2013 với một chính sách quyết đoán và độc đoán hơn nhiều so với những người tiền nhiệm. Trung Quốc gần đây đã đổ thêm dầu vào ngọn lửa căng thẳng với luật an ninh quốc gia hà khắc tại Hong Kong và việc đàn áp người Uyghur (Duy Ngô Nhĩ) theo đạo Hồi, gây ra nhiều đợt trừng phạt của Mỹ.Nhưng cuộc đụng độ của Trung Quốc với chủ nghĩa dân tộc ''nước Mỹ trên hết'' của chính quyền Trump ngày càng được định hình bởi một thế giới quan được truyền tải qua bài phát biểu về Trung Quốc do ông Pompeo đưa ra trong tuần này.

Trong phần hùng biện của mình về Chiến tranh Lạnh, ông Pompeo cáo buộc các nhà lãnh đạo Trung Quốc là bạo chúa trong công cuộc đi tìm sự thống trị toàn cầu, và đóng khung cuộc cạnh tranh của Mỹ với Bắc Kinh như một cuộc đấu tranh sinh tồn giữa tự do và áp bức.

Nhiều người trong chính phủ Trung Quốc tin rằng mục tiêu của chính quyền Hoa Kỳ là ngăn chặn Trung Quốc bắt kịp sức mạnh kinh tế của Mỹ và đặc biệt tức giận trước những động thái nhằm cắt đứt quyền truy cập vào công nghệ viễn thông Trung Quốc.

Nhưng Bắc Kinh có mối quan tâm và xáo trộn về sự gia tăng chóng mặt của các biện pháp trừng phạt. Ngoại trưởng Wang Yi gần đây đã xin Hoa Kỳ lùi lại và tìm các lãnh vực mà hai quốc gia có thể cùng nhau hợp tác.

Trong thời gian ngắn hạn, chúng ta có thể dự kiến một trạng thái căng thẳng bấp bênh cho đến cuộc bầu cử. Trung Quốc dường như không tìm cách leo thang sự căng thẳng và các nhà phân tích đồng ý rằng Tổng thống Trump cũng không muốn một cuộc đối đầu trầm trọng, chắc chắn không phải là một cuộc đối đầu quân sự.

Nhưng ông Russel, hiện đang là phó chủ tịch của Viện Chính sách Xã hội Châu Á, cảnh báo về xung đột ngoài ý muốn. "Bộ đệm lịch sử từng chặn giữa mối quan hệ Mỹ-Trung, giả định rằng mục tiêu là để giảm leo thang và giải quyết các vấn đề, đã bị tước bỏ," ông nói.

Tình hình lâu dài phụ thuộc vào người đắc cử trong tháng 11. Nhưng ngay cả khi ứng cử viên đảng Dân chủ Joe Biden sẽ có xu hướng hồi sinh các con đường hợp tác, ông cũng đang vận động tranh cử theo thông điệp cứng rắn với Trung Quốc. Đây là một chủ đề phản ánh sự đồng thuận cực kỳ hiếm hoi của hai đảng chính trị Hoa Kỳ vượt xa quyền hạn của người chiếm giữ Nhà Trắng.

Jim Carafano, một chuyên gia an ninh quốc gia tại nhóm chuyên gia tư tưởng bảo thủ, The Heritage Foundation, lập luận rằng thách thức hành vi "gây bất ổn" của Trung Quốc là con đường dẫn đến sự ổn định, chứ không phải leo thang căng thẳng. "Trước đây, chúng tôi chưa nói rõ Trung Quốc vi phạm lợi ích của chúng tôi ở đâu và họ đã cứ thế mà làm," ông nói với BBC.

Nhưng William Cohen, một chính trị gia đảng Cộng hòa, từng là bộ trưởng quốc phòng dưới thời Tổng thống Dân chủ Bill Clinton, cho rằng thật nguy hiểm khi Trung Quốc đang bị coi là một kẻ thù trên toàn phổ chính trị.

Những mở rộng về quân sự, kinh tế và công nghệ của Trung Quốc đã khiến Mỹ nói rằng "chúng ta không thể kinh doanh theo cách chúng ta từng kinh doanh", ông nói.

"Nhưng chúng ta vẫn phải kinh doanh."