Tranh chấp Biển Đông – 14/09/2016
TQ, Nga tập trận ở Biển Đông,
Philippines có dấu hiệu thay đổi chính sách
Đang có những diễn biến có thể ảnh hưởng lớn đến cục diện Biển Đông. Ngay khi Trung Quốc và Nga vừa khởi động cuộc tập trận chung 7 ngày, Tổng thống Philippines đã có những tuyên bố báo hiệu sự thay đổi mạnh trong chính sách về quân sự và biển đảo.
Tân Hoa Xã của Trung Quốc và một số trang tin nước ngoài hôm 13/9 cho hay hải quân Trung Quốc và Nga trong cùng ngày đã bắt đầu tập trận chung ở Biển Đông.
Cuộc tập trận ở gần cảng Trạm Giang, ngoài khơi tỉnh Quảng Đông của Trung Quốc sẽ kéo dài đến ngày 19/9. Tham gia hoạt động quy mô lớn này về phía Trung Quốc có 10 tàu các loại, kể cả tàu khu trục, tàu đổ bộ và tàu ngầm, 11 máy bay cánh cố định, 8 trực thăng và 160 lính thủy quân lục chiến. Phía Nga có 3 tàu nổi, 2 tàu tiếp liệu, 2 trực thăng và 96 lính thủy quân lục chiến.
Vị trí cuộc tập trận cách khá xa các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa có nhiều tranh chấp. Một nhà nghiên cứu về Biển Đông của Việt Nam cho rằng việc Trung Quốc và Nga lựa chọn địa điểm như vậy có thể cho thấy họ thận trọng về động thái của mình. Thạc sĩ Hoàng Việt, thành viên Quỹ Nghiên cứu biển Đông và Ban Nghiên cứu Luật Biển và Hải đảo, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, nói với VOA:
“Có lẽ là trong cuộc tập trận này, ở một cái vùng biển như vậy, thì Nga vẫn đang thận trọng. Và rõ ràng trong trường hợp này, cái việc tập trận chung như thế trong cái vùng Biển Đông, ở cái khu vực như vậy có lẽ nó gửi một tín hiệu về mối quan hệ giữa Nga và Trung Quốc nhiều hơn”.
Phó Tư lệnh Hải quân Trung Quốc Vương Hải, chỉ huy cuộc tập trận về phía Trung Quốc, nói hoạt động chung này là một biện pháp chiến lược và hành động cụ thể để thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược Trung-Nga.
Một tuyên bố của Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho hay hải quân hai nước sẽ luyện tập về phòng không chung, chống ngầm, đổ bộ, chiếm đảo, tìm kiếm cứu nạn và sử dụng vũ khí.
Mặc dù tuyên bố nói cuộc tập trận không nhằm vào bên thứ ba và vị trí ở xa các điểm nóng, song nội dung chiếm đảo vẫn gây ra những quan ngại nhất định đối với các bên có tranh chấp ở Biển Đông, trong đó có Việt Nam. Thạc sỹ Hoàng Việt phân tích thêm:
“Ở đây bài tập trận đánh chiếm đảo thì trước đây Trung Quốc đã nhiều lần tập rồi. Và cái ý của Trung Quốc là muốn cảnh cáo những quốc gia nào mà muốn chống lại Trung Quốc hoặc có những hành động như vậy với Trung Quốc thì Trung Quốc cũng sẵn sàng. Tức là Trung Quốc răn đe trước những hành động tương tự như vậy”.
Biển Đông có nhiều tranh chấp giữa các bên gồm Việt Nam, Trung Quốc, Philippines, Đài Loan, Malaysia và Brunei.
Việc Trung Quốc và Nga tập trận có thể được xem là lời đáp trả cho sức ép quốc tế đòi Trung Quốc phải tuân thủ phán quyết hồi tháng 7 của Tòa Trọng tài quốc tế bác bỏ tính pháp lý của tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.
Tuy nhiên, đang có dấu hiệu cho thấy phán quyết kể trên sẽ bị suy yếu nghiêm trọng sau khi tổng thống của chính Philippines, nước đã khiếu nại Trung Quốc ra Tòa Trọng tài, đưa ra những tuyên bố bất ngờ về Biển Đông và chính sách quốc phòng.
Hôm 13/9, phát biểu trước các quân nhân của Không lực Philippines tại một căn cứ không quân, Tổng thống Duterte bác bỏ ý tưởng tuần tra chung ở các khu vực có tranh chấp của Biển Đông.
Ông phát biểu: “Chúng ta sẽ không tham gia bất kỳ cuộc điều động quân hay cuộc tuần tra nào ở vùng biển. Tôi sẽ không cho phép vì tôi không muốn đất nước mình dính líu đến hành động thù địch”. Ông nói thêm rằng “Tôi không muốn đi với Trung Quốc hay đi với Mỹ ở đó. Tôi chỉ muốn tuần tra vùng biển của chúng ta”.
Ông cũng đưa ra thông tin gây sốc rằng ông đang cân nhắc mua vũ khí và thiết bị quân sự của hai nước đã chào mời bán cho Philippines với khoản vay ưu đãi có thời hạn 25 năm.
Mặc dù ông Duterte không nêu tên hai nước, hãng tin Bloomber cho rằng có khả năng hai nước đó là Nga và Trung Quốc. Theo hãng tin, trong vòng 50 năm qua cũng như hiện nay, ước tính đến 3/4 vũ khí của Philippines là mua của Mỹ.
Những tín hiệu về thay đổi chính sách thể hiện trong các phát biểu của ông Duterte sẽ có tác động lớn cả ở tầm mức khu vực cũng như đối với Việt Nam. Nhà nghiên cứu Hoàng Việt giải thích:
“Ảnh hưởng của nó ghê gớm lắm, bởi vì rõ ràng là trước mắt với cái tuyên bố này của ông Duterte thì gần như là cái phán quyết của phiên tòa sẽ có tác dụng với Trung Quốc rất là ít. Bởi vì trực tiếp là Philippines là bên đã khởi kiện và về mặt pháp lý thì nó ràng buộc hai bên Philippines và Trung Quốc, nhưng Philippines lại coi nhẹ nó như vậy, đấy cùng là cái vấn đề mà hiệu lực của phiên tòa giảm đi rất nhiều. Vấn đề thứ hai là cái tuyên bố của ông Duterte cho thấy chính sách của Philippines thay đổi, và nó ảnh hưởng rất lớn đến quyết định của ASEAN sau này. Và đương nhiên nó cũng tác động rất nhiều đến cán cân về xoay trục, chính sách xoay trục sang châu Á của chính phủ Hoa Kỳ”.
Nhà nghiên cứu về Biển Đông nhận định thêm rằng Tổng thống Duterte “thân với Trung Quốc hơn thân với Mỹ” nhưng ông Việt cho rằng ông Duterte dường như “chưa có kinh nghiệm nhiều trong làm việc với Trung Quốc”. Ông Việt nhắc lại việc Trung Quốc nói một đằng làm một nẻo như một lời cảnh báo về hợp tác với Trung Quốc:
“Ông phải làm việc với Trung Quốc thì ông mới hiểu được là riêng cái tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc là không bao giờ họ suy giảm. Ngay cả trong phát biểu gần đây, phía ngoại giao của Trung Quốc cho rằng sẵn sàng thỏa hiệp trong vấn đề Scarborough. Nhưng trong thực tế, đội tàu Trung Quốc bao quanh Scarborough còn tăng lên về số lượng. Có thể là ông Duterte ông vẫn nghĩ rằng có thể thỏa hiệp được với Trung Quốc một số vấn đề. Nhưng tôi cho rằng là thỏa hiệp với Trung Quốc về vấn đề này rất khó khăn”.
Với thực tế chính sách của Philippines thay đổi khó lường, ông Việt cho rằng Việt Nam phải hết sức thận trọng khi xây dựng chính sách về Biển Đông trong bối cảnh mà ông gọi là “cuộc chơi hết sức phức tạp”. Ông cảnh báo nếu Việt Nam không có những “chính sách ngoại giao khéo léo”, Việt Nam có thể trở nên “đơn độc vô cùng trong cuộc chiến này”.
Philippines ‘không tuần tra chung với Mỹ’
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tuyên bố hôm 13/9 rằng sẽ không cho phép quân đội tuần tra với nước ngoài tại vùng Biển Đông tranh chấp.
Tuyên bố này dường như đồng nghĩa việc hủy thỏa thuận mà tổng thống tiền nhiệm có với Mỹ đầu năm 2016.
Ông Duterte cũng nói đang cân nhắc mua thiết bị quốc phòng của Nga và Trung Quốc.
Tổng thống Philippines nói ông chỉ muốn quân đội tuần tra trong lãnh hải không quá 12 hải lý, chứ không đi vào vùng biển tranh chấp.
Ông tuyên bố phản đối việc cho quân đi cùng quân nước ngoài như Mỹ và Trung Quốc trong các cuộc tuần tra chung.
Báo Philippine Star nhận định giống như các tuyên bố khác về an ninh, ông Duterte không nói chi tiết.
Nhưng việc ông bác bỏ tuần tra chung có vẻ đi ngược lại thỏa thuận mà Mỹ và Philippines loan báo hồi tháng Tư.
Khi đó, lúc thăm Manila, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ash Carter tiết lộ tàu Mỹ đã tuần tra chung với Philippines ở Biển Đông.
Trong diễn văn phát trên truyền hình, với khán giả là sĩ quan tại Manila, ông Duterte nói ông muốn mua vũ khí “ở đâu rẻ, không có điều kiện, minh bạch”.
“Tôi không cần máy bay chiến đấu, F-16, chả có ích gì.”
“Chúng ta không định chiến đấu chống nước nào.”
Từ năm 1950, 75% nhập khẩu vũ khí của Philippines là từ Mỹ
Việt Nam nỗ lực đoàn kết láng giềng Mêkông
để chống Trung Quốc
Nhiều thông tin gần đây cho rằng Hà Nội đã đưa các bệ phóng tên lửa đến khu vực đang có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông. Điều này có nghĩa là Việt Nam có khả năng tấn công các vùng đất đang có tranh chấp nhưng Trung Quốc đã bồi đắp.
Theo nhà phân tích chính trị Oliver Hensengerth, thuộc đại học Northumbria, Newcastle Anh Quốc, những sự kiện này xảy ra vào lúc tranh chấp lãnh thổ ngày càng thêm căng thẳng trong khu vực và do vậy, « Việt Nam nỗ lực đoàn kết láng giềng Mêkông để chống Trung Quốc ». Đây cũng là tựa bài viết đăng trên trang mạng The Conversation.com (07/09/2016).
Một báo cáo được Lầu Năm Góc công bố vào năm 2016 đã mô tả hoạt động của Trung Quốc bồi đắp 3.200 ha đất ở quần đảo Trường Sa, nơi đang có tranh chấp, trên đó có phi đạo dài hơn 3.000 mét và các cảng lớn. Trung Quốc còn phát triển và củng cố các đảo ở Hoàng Sa, triển khai ở đó hệ thống tên lửa phòng không trên đảo Phú Lâm. Các báo cáo tương tự của Mỹ vào năm 2015 cũng đã nêu chi tiết việc Trung Quốc bồi đắp 2.000 ha đất chỉ trong vòng 18 tháng như thế nào.
Các hoạt động này càng gây thêm lo ngại là Trung Quốc có thể đang chuẩn bị tuyên bố lập một “Vùng nhận dạng phòng không” (Air defence identification zone, ADIZ) trên Biển Đông để thúc đẩy các đòi hỏi chủ quyền trên hầu hết vùng biển được Bắc Kinh tự khoanh trong bản đồ “đường chín đoạn”.
Việt Nam đã có động thái chống Trung Quốc sau phán quyết mang tính bước ngoặt của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye, có lợi cho Philippines, theo đó, những yêu sách chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông là không có cơ sở pháp lý. Một mặt, chính phủ Trung Quốc bác bỏ những đòi hỏi của Philippines, cũng như phán quyết về tranh chấp của tòa án. Mặt khác, Bắc Kinh cáo buộc phán quyết của tòa bị tác động bởi lợi ích của chính sách ngoại giao của Mỹ và Nhật Bản. Vì vậy, có thể thấy trước là Bắc Kinh lên án và giờ đây từ chối tuân thủ phán quyết của tòa trọng tài.
Để tạo được lực bẩy chống lại Trung Quốc, trong nhiều năm qua, Việt Nam đã tìm cách đa phương hóa vấn đề Biển Đông tại Hiệp Hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), một khối ngoại giao gồm mười quốc gia trong khu vực. Chiến lược của Việt Nam là cố gắng tạo được một lập trường thống nhất của ASEAN để từ đó buộc Trung Quốc phải đàm phán chung các nước thành viên của hiệp hội.
Dĩ nhiên, chính phủ Trung Quốc từ chối điều này và chỉ muốn đàm phán song phương với từng quốc gia ASEAN có lợi ích ở Biển Đông. Và cho đến nay, Bắc Kinh vẫn chưa phải đối mặt với bất kỳ thách thức nghiêm trọng nào.
Nếu chia rẽ, ASEAN sẽ thất bại
ASEAN đã gặp khó khăn để có được một lập trường chung. Kết quả tốt nhất mà khối này đạt được là bản “Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông”, gọi tắt là DOC, với những lời lẽ mềm dẻo được ký từ năm 2002 giữa Trung Quốc và tất cả các thành viên ASEAN. Mười năm sau, các thành viên ASEAN và Trung Quốc ký Bản Quy tắc hướng dẫn thực thi DOC. Thế nhưng, hai bên chưa bao giờ đồng thuận về một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông – COC.
Một vài nước thành viên có vai trò « lớn » trong việc ngăn cản ASEAN đạt được đồng thuận. Tháng 07/2016, tại Hội nghị Ngoại tưởng ASEAN lần thứ 49 tại Vientiane, Lào, phái đoàn Cam Bốt đã ngăn chặn một bản tuyên bố chung về Biển Đông, mà trong đó không hề có bất kỳ lời lẽ nào kêu gọi tôn trọng thủ tục pháp luật và ngoại giao.
Ít nhất, đây là lần thứ ba Cam Bốt ngăn cản đạt được đồng thuận. Vào tháng 06/2016, sau Hội nghị đặc biệt Ngoại trưởng ASEAN-Trung Quốc, Cam Bốt cùng với Lào và Miến Điện đã không ủng hộ bản tuyên bố cứng rắn của ASEAN về Biển Đông và chỉ chấp nhận một văn bản mới lời lẽ mềm mỏng. Sự phản đối của Cam Bốt đã được ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị ca ngợi.
Trước đó, tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN 2012 tại Phnom Penh, thủ đô của Cam Bốt, tranh luận giữa các quốc gia về việc giải quyết vấn đề Biển Đông trở nên căng thẳng đến mức hội nghị kết thúc mà không có một thông cáo chung nào – đây là lần đầu tiên trong lịch sử của ASEAN. Trong khi Việt Nam và Philippines muốn trong thông cáo chung có một đoạn nói đến các hành động của Trung Quốc tại các vùng biển tranh chấp, thì nước chủ nhà Cam Bốt, đồng thời là chủ tịch luân phiên ASEAN, kiên quyết từ chối đưa điều này vào thông cáo.
Tại sao Cam Bốt lại làm như vậy? Như nhiều nhà quan sát và ngoại giao lo ngại, Phnom Penh đã bị Bắc Kinh mua chuộc. Không chỉ trở thành nhà tài trợ quan trọng cho các công trình hạ tầng tại Cam Bốt, Trung Quốc còn là “mạnh thường quân” ở Miến Điện và Lào.
Một nguyên nhân bất hòa quan trọng khác là đầu tư của Trung Quốc vào các đập thủy điện và nắm quyền kiểm soát đối với nguồn nước trên dòng sông Mêkông. Đây là mối bận tâm đặc biệt của Việt Nam vì nước này nằm ở hạ nguồn dòng sông và chỉ có đồng bằng trên lãnh thổ của mình. Vùng đồng bằng sông Cửu Long (Mêkông) là một trong những vùng sản xuất lúa trọng điểm của Việt Nam và dĩ nhiên là phụ thuộc vào lưu lượng nước từ thượng nguồn. Việc xây dựng đập là một mối đe dọa trực tiếp đến nguồn cung cấp lương thực của Việt Nam.
Trước đó, khi Trung Quốc bắt đầu xây dựng đập Mạn Loan (Manwan) ngăn ngang sông Lan Thương (tên gọi sông Mêkong trên lãnh thổ Trung Quốc) năm 1986, chính phủ Việt Nam đã cố gắng thuyết phục Bắc Kinh về sự nguy hiểm mà những con đập như trên gây ra cho khu vực đồng bằng, thế nhưng cho đến nay, nỗ lực của Việt Nam không mang lại kết quả. Trung Quốc bác bỏ mọi cáo buộc cho rằng các đập nước do họ xây dựng gây ảnh hưởng cho các vùng phía nam, thường là đồng bằng. Đồng thời, Bắc Kinh còn nhấn mạnh lưu lượng nước sông Mêkông chảy qua lãnh thổ Trung Quốc chỉ chiếm 16% dòng chảy của con sông.
Việt Nam tìm ủng hộ của thế giới để đối chọi với Trung Quốc
Kết quả là Việt Nam đã tìm kiếm sự ủng hộ của các nước khác, đặc biệt là từ Hoa Kỳ. Washington thường xuyên công khai chỉ trích chương trình xây đập thủy điện của Bắc Kinh.
Tháng 07/2012, bà Hillary Clinton, khi đó là ngoại trưởng Mỹ, đã có chuyến thăm cấp cao tới Việt Nam, Campuchia và Lào với mục đích quảng bá chính sách “xoay trục sang châu Á” của chính quyền tổng thống Barack Obama. Tại Lào, bà Clinton thảo luận về kế hoạch xây dựng đập Xayaburi vốn gây nhiều tranh cãi. Dự án này được một công ty của Thái Lan tài trợ và thực hiện. Đây là công trình đầu tiên trên sông Mêkông nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc.
Các lợi ích của Mỹ đối với khu vực còn được thể hiện trên nhiều mặt khác nhau. Hoa Kỳ có thể tăng cường sức mạnh của mình thông qua “Sáng Kiến Hạ Mêkông”, xây dựng quan hệ đối tác với Cam Bốt, Lào, Miến Điện, Thái Lan và Việt Nam. Ngoài ra, còn phải kể đến mối quan hệ giữa Ủy Ban Sông Mêkông và Ủy Ban Sông Mississippi được thiết lập từ năm 2010, cũng như nâng cấp Đối thoại Song phương Toàn diện Mỹ-Lào. Nhưng quan trọng nhất, phải kể đến tầu của Hải Quân Mỹ vẫn nhiều lần cập cảng thăm Việt Nam mỗi năm.
Vì vậy, những tranh chấp về quyền lực và tài nguyên không chỉ diễn ra trong khu vực Biển Đông mà còn được thể hiện trong đường lối về chính sách tài nguyên chung tại lưu vực sông Mêkông. Vì những lẽ đó, giờ đây, Hoa Kỳ đang đối mặt với các thách thức ngoại giao và quân sự, còn Trung Quốc thì không hề ở thế phòng thủ.
0 nhận xét